Met een natuurhistorische schat van 42 miljoen objecten beschikt Naturalis, partner van Nationaal Park Hollandse Duinen, over een van de meest toonaangevende collecties in de wereld. Daar mogen we best trots op zijn, vindt ook Koos Biesmeijer, wetenschappelijk directeur van het onderzoeksinstituut dat dit jaar 200 bestaat. Een interview over Naturalis, objecten van onschatbare waarde, kwetsbare natuur en het belang van Nationaal Park Hollandse Duinen. En een tip over wat je moet doen als je een zandhagedis tegenkomt.

“Ja, wetenschappelijk directeur van Naturalis is voor mij als bioloog wel een van de leukste banen die je kunt hebben. Het gaat over de natuur, het gaat over leven. Van miljoenen jaren geleden tot nu en straks. Bioloog wilde ik als kind al worden, al wist ik toen niet dat dat zo heette. Ik groeide op de Veluwe op en ging regelmatig met mijn vader op stap. Die wist alles van vogels en kon daar mooi over vertellen. Wat mijn fantasie prikkelde waren boekjes als ‘Wat vliegt daar?’, ‘Wat groeit daar?’ en ‘Wat vind ik daar?’ Die vertelden over de wondere wereld van de natuur. Dat ik tien jaar in Costa Rica onderzoek heb gedaan naar bijen, is geen toeval. Daar komt de natuur uit elke porie. Het was een feest.”

Foto: Menno Reemer

Tyrannosaurus rex
Feest is het ook bij Naturalis. Of valt de viering van het 200-jarig bestaan in het water door corona? Biesmeijer, lachend: “Als we ons uit het veld laten slaan door corona dan zijn we onze leeftijd niet waard. Maar serieus, jammer is het wel. We hadden het graag groots willen vieren met zo veel mogelijk mensen. Dat kan nu even niet. Maar stilzitten doen we niet. In september is de tentoonstelling ‘Van onschatbare waarde – 200 jaar Naturalis’ door de Koning geopend, met 25 topstukken uit onze collectie, waaronder de Kaapse leeuw, de Darwinvinken en Tyrannosaurus rex. Het is een fascinerende tentoonstelling, die je niet mag missen en waar je heen kunt als je op tijd reserveert.”

Hoogtepunt
Wat voor Biesmeijer een van de hoogtepunten is van 200 jaar Naturalis is de realisering van het nieuwe museum- en laboratoriumgebouw, dat nu één geheel vormt met de kantoren en collectiedepots. “We zijn een biodiversity center geworden met alles onder één dak. Met meer dan 100 wetenschappers die hier onderzoek doen, met een gloednieuw museum en een collectie van 42 miljoen objecten. Naturalis is de plek voor iedereen die meer wil ontdekken over de natuur. Kennis die we hebben, delen we met de wereld. Alles is openbaar. Inmiddels hebben we 9 miljoen objecten gedigitaliseerd. Tientallen mensen zijn daar jaren mee bezig geweest. We kunnen dus nog wel even voort. We hebben bijvoorbeeld nog meer dan 15 miljoen insecten te gaan.”

Achteruit hollende natuur
Dat brengt ons bij Nationaal Park Hollandse Duinen. Bij de kwetsbaarheid van de natuur. Hoe staan we er momenteel voor? “De natuur en soortenrijkdom is vreselijk achteruitgegaan. Als ik naar hommels kijk, waar ik onderzoek naar doe, dan is er sinds 1950 veel veranderd. Als ik toen 25 verschillende soorten wilde zien, kon ik de meeste daarvan hier in de buurt vinden. En voor een enkele moest ik naar Limburg. Nu moet ik daarvoor een paar duizend kilometer reizen. Dan moet ik naar Schotland, naar Zweden, en naar nog een aantal landen. Die achteruitgang is symptomatisch voor alle soorten, al zien we soms nieuwe soorten in Nederland opduiken vanwege het warmere klimaat, zoals de zwartbuikbehangersbij, die uit het zuiden komt.”

Kantelpunt
Komt het nog wel goed dan met de natuur? Biesmeijer: “De natuur redt zich uiteindelijk wel, die blijft bestaan. Maar komt het met ons nog wel goed? Gaan wij het op den duur redden? Tot nu toe is het leven voor elke nieuwe generatie er beter op geworden. We zijn gezonder, leven langer, hebben meer welvaart. Maar nu zijn we op een kantelpunt gekomen. We kunnen er niet meer op los leven. Natuurlijke grondstoffen raken op, de aarde warmt op, de stikstofproblematiek, het zijn tekenen dat we de natuur veronachtzamen, wat niet handig is. De natuur is een randvoorwaarde voor ons bestaan. Zonder kunnen we simpelweg niet. We hebben ook gewoon behoefte aan natuur. Kijk maar naar het strand of de duinen, daar is het altijd druk.”

Krachten bundelen
Met de oprichting van Nationaal Park Hollandse Duinen is Biesmeijer gelukkig. “Dat veel partijen zich hebben verenigd in NPHD en de krachten hebben gebundeld, is van groot belang. Dat is nodig om samen uitdagingen aan te gaan en problemen op te lossen. Natuur beschermen is meer dan een paar hekjes eromheen zetten. Om de natuur binnen de hekjes goed te houden moet je met je omgeving samenwerken. Een integrale benadering is nodig. Je moet kijken naar de basisbehoefte van mensen: wat hebben we nodig om goed, gezond en gelukkig te leven? Daar moet je een gebied, provincie of land op inrichten. Nu kijken we te veel sectoraal. We hebben 500 huizen nodig. Waar zetten we die neer? We hebben een weg nodig. Waar leggen we die aan? Je mist de samenhang.”

Biodiversiteit verkopen
De noodzaak van samenwerking is een van de redenen voor Naturalis om partner te worden van Nationaal Park Hollandse Duinen. “Een andere reden is om het verhaal van biodiversiteit in de maatschappij te krijgen”, zegt Biesmeijer. ”Dat doen we al op verschillende manieren, met de onderzoeken die we publiceren, met onze lespakketten voor scholen. Door samen te werken met verschillende partijen binnen NPHD, ontstaan er nu nieuwe mogelijkheden. In 2018 hebben we bijvoorbeeld het 5000-soortenjaar georganiseerd en zijn we samen met inwoners plant- en diersoorten gaan tellen in Hollandse Duinen. We kwamen tot bijna 7000 verschillende soorten. Voor ons is het belangrijk om die cijfers inzichtelijk te hebben en tegelijkertijd levert zo’n actie veel publiciteit op. Het maakt mensen bewust van het belang van biodiversiteit.”

Burgerwetenschap
Die combinatie tussen burgers en wetenschap, ook wel citizen science genoemd, vindt Biesmeijer bijzonder interessant. “Hoe meer mensen we bij de natuur betrekken, hoe beter. Een platform als waarneming.nl, waar we als Naturalis in participeren, helpt daarbij. Daar kun je natuurwaarnemingen, een zandhagedis die je tegenkomt of een bijzonder plantje dat je ziet, vastleggen. Zo krijgen we een goed beeld van de soortenrijkdom in een natuurgebied, in een stad, op een schoolplein of waar dan ook. Een ander initiatief dat we zijn gestart is Natuur om de hoek, een natuurclub voor kinderen die eens in de week de natuur in hun buurt onderzoeken. Wij vinden dat je ook ‘op natuur’ moet kunnen, net zoals je op voetbal en hockey kunt. Als we de nieuwe generatie liefde voor de natuur bijbrengen, dan komt het misschien nog wel eens goed met de wereld.”