Landschapsstrategie

Met de Landschapsstrategie zetten we de koers uit voor de ruimtelijke ontwikkeling van het Nationaal Park. Onderdeel van de strategie zijn maatregelen voor de korte termijn, maar er worden ook nadrukkelijk ambities voor de lange termijn in meegenomen, 2050 en verder. De Landschapsstrategie is bedoeld om de ruimtelijke structuur van het Nationaal Park voor de regio te verbeelden. De strategie voor het Nationaal Park berust op drie pijlers: de ontwikkeling van rijke natuur, een sterke gebiedsidentiteit en een gastvrij park.

Klik hier voor de landschapsstrategie.

Ontstaan van het landschap

Het Nationaal Park Hollandse Duinen vertelt het verhaal van het ontstaan van Holland. De strandwallen en strandvlakten van de oude duinen beschermen het land al duizenden jaren tegen de zee. Maar het land erachter is vooral gevormd door haar bewoners. Op veel plekken zijn nog resten van die geschiedenis in het landschap herkenbaar. Dit is op een mooie manier beschreven in de landschapsbiografie Nationaal Park Hollandse Duinen.

Strandwallen

Zo’n 7.500 jaar geleden ontwikkelt zich voor onze kust een stel zandbanken, daarachter ontstaan wadden. In de daaropvolgende eeuwen breekt de zee de zandbanken weer af en wordt het zand meer naar het oosten in strandwallen afgezet. Op de strandwallen gaan mensen wonen. Riviermondingen, bijvoorbeeld van de Oude Rijn doorbreken de strandwallen. Aanslibbing maakt dat zich tussen de strandwallen land vormt, de strandvlakten.

Strandvlakten

Geleidelijk worden deze strandvlakten van de zee afgesloten. De bodem wordt minder zout en er vormt zich veen. Het karakteristieke strandwallenlandschap ontstaat, afwisselende stroken zand en veen. Op de hoge strandwallen bouwt men wegen en woningen.

Romeinen

In het begin van onze jaartelling loopt de grens van het Romeinse Rijk tot aan de Oude Rijn bij Katwijk. Op de grens (limes) bouwen de Romeinen forten. Onder andere waar nu Katwijk ligt en bij Valkenburg en Leiden. Op de plek van het huidige Voorburg stichten de Romeinen een stad: Forum Hadriani. Ommuurd, met tempels, een rechtbank, een plein en een badhuis. De nederzettingen staan meestal op strandwallen. Het achterland bestaat grotendeels uit moeras. Ontoegankelijk, onbewoonbaar en niet rendabel.

Jonge Duinen

In de elfde eeuw ontstaan nieuwe, ‘jonge duinen’. Een landschap van zand dat door de wind voortdurend in beweging is. Om de verstuiving tegen te gaan planten de bewoners helmgras in de duinen. De nieuwe duinen zorgen voor extra bescherming tegen de zee. De landbouw en visserij, de goede verbindingen over water zorgen samen met de pioniersmentaliteit van de bevolking voor een ongekende dynamiek. Het aantal inwoners stijgt snel. Gehuchten worden dorpen, dorpen worden steden.

Veen

Deze groei maakt uitbreiding van het landbouwareaal noodzakelijk. Vanaf de strandwallen en de oevers van de Oude Rijn trekt men verder het veen in. Door het graven van lange evenwijdig lopende sloten wordt het veen ontwaterd. Hierdoor wordt op de lange stroken grond tussen de sloten landbouw mogelijk.

Waterbeheer

Holland is een waterland. Waterbeheer, zoals het bouwen van dijken en het afvoeren van overtollig water is zaak van algemeen belang, waarbij bewoners samen moeten werken. Uit die samenwerking ontstaan de waterschappen. Het eerste officiële waterschap is het Hoogheemraadschap van Rijnland, dat al in 1255 wordt ingesteld door graaf Willem II van Holland. Vanaf de 16e eeuw spelen windmolens een belangrijke rol bij het drooghouden van onze voeten.

Buitenplaatsen

Gegoede stedelingen investeren vanaf het einde van de zestiende eeuw hun spaargeld in landbezit. Op het landgoed staat een boerderij die wordt verpacht. Aanvankelijk is er in die boerderij een aparte herenkamer, waar de landheer ’s zomers kan vertoeven. Vanaf het midden van de 17e eeuw worden de eigenaren nog rijker. Ze bouwen naast de boerderij een apart buitenhuis. Aan het einde van de 17e eeuw worden die buitenplaatsen nog luxueuzer, en krijgen ze barokke siertuinen.

Strand

Van oudsher was het strand het domein van vissers en jutters. Dat verandert langzaam vanaf 1800. De zeelucht word als heilzaam gezien en de elite komt naar de kust om te kuren. Het eerste badhuis opent in Scheveningen. Een klein houten gebouwtje met een wachtkamer en vier badkamertjes met uitzicht op zee. Andere plaatsen volgen. Door de aanleg van tramlijnen wordt het strand aan het eind van de 18e eeuw ook bereikbaar voor ‘gewone’ mensen. Rond 1900 verschenen de eerste strandpaviljoens.

Bollen

In de negentiende eeuw worden de zandgronden nabij Sassenheim, Lisse en Hillegom afgegraven. De afgegraven gebieden, de geestgronden, blijken zeer geschikt voor de teelt van bloembollen. Het landschap tussen Haarlem en Leiden verandert. Binnenduinbos wordt open land met bloembollen. In de 20ste eeuw wordt de Duin- en Bollenstreek wereldberoemd als teeltgebied. De Keukenhof, die opent in 1949, trekt vanaf het begin tienduizenden bezoekers.

Oorlog

In de Tweede Wereldoorlog verandert het Zuid-Hollandse kustlandschap flink. Het is onderdeel van de Alantikwal, een vijfduizend kilometer lange verdedigingslinie, die Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog aanlegt ter voorkoming van een geallieerde invasie. De Duitsers slopen de bebouwing aan de kust en bouwen bunkers in de duinen. Veel bunkers van de Atlantikwall doen nu dienst als vleermuisreservaat en hebben op grond daarvan een beschermde status. Bijvoorbeeld bij Katwijk, Wassenaarse Slag en Scheveningen-Noord.

Steden

De bevolking van heel Zuid-Holland bestond in 1514 uit ongeveer 200.000 inwoners. Inmiddels zijn dat er bijna 3,5 miljoen. Nationaal Park Hollandse Duinen ligt in een dichtbevolkt gebied. Dorpen en steden, zoals Den Haag, Leiden en Delft, zijn onlosmakelijk verbonden met Hollandse Duinen. In die bebouwde gebieden is niet alleen cultuur, maar ook veel natuur te ontdekken. Juist de wisselwerking tussen stad en land maakt Nationaal Park Hollandse Duinen uniek.